Uniwersytet Opolski

Instytut Nauk Pedagogicznych

Katedra Pedagogiki Specjalnej

zapraszają na

I Polsko-Maltańskie Seminarium Naukowe, pt.

 

„Edukacja włączająca w Polsce i w Malcie. W poszukiwaniu równości, różnorodności oraz wysokiej jakość kształcenia. Przykłady dobrych praktyk”

 

Opole, 22 maja 2025 roku

 

KOMITET NAUKOWY

 

Prof. Colin Calleja, B.Ed. (Hon), M.Ed. (Melit.), Ph.D. (Lipsk) – Dziekan Wydziału Edukacji, Uniwersytet Maltański

Dr hab. Anna Danuta Weissbrot-Koziarska, prof. UO – Prorektor ds. kształcenia, Uniwersytet Opolski

Dr hab. Katarzyna SKAŁACKA, prof. UO – Dziekan Wydziału Nauk Społecznych, Uniwersytet Opolski

Dr hab. Edward Janusz Nycz, prof. UO – Dyrektor Instytutu Nauk Pedagogicznych, Uniwersytet Opolski

Dr hab. Irena Mudrecka, prof. UO – Kierownik Katedry Pedagogiki Specjalnej

Prof. dr hab. Ewa Wysocka – Katedra Pedagogiki Specjalnej

Dr Beata Górnicka – Koordynator kierunku pedagogika

Dr Josephine Deguara B.Ed. (Hon.), M.A. ECEC (Melit.), Ph.D. (Sheffield) – Katedra Edukacji Przedszkolnej i Wczesnoszkolnej, Wydział Edukacji, Uniwersytet Maltański

Dr Jonathan Borg B.Ed.(Hons),M. Ed.(Melit.), Ph.D.(Sheffield) – Katedra Inkluzji i Dostępu do Uczenia, Wydział Edukacji, Uniwersytet Maltański

Dr hab. Fabian Andruszkiewicz, prof. UO – Kierownik Katedry Pedagogiki Wczesnoszkolnej Uniwersytetu Opolskiego

Dr Patrycja Kaszubska- Dziergas – Wicedyrektor Instytutu Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Opolskiego

 

KOMITET ORGANIZACYJNY

 

Dr Mariusz Garbiec – Katedra Pedagogiki Specjalnej

Dr Przemysław Eugeniusz Kaniok – Katedra Pedagogiki Specjalnej

Dr Weronika Kurcz – Katedra Pedagogiki Specjalnej

Dr Emilia Lichtenberg-Kokoszka – Katedra Pedagogiki Specjalnej

Dr Teresa Segiet – Katedra Pedagogiki Specjalnej

Mgr Alicja Wróblewska – Katedra Pedagogiki Specjalnej

 

SEKRETARZ SEMINARIUM

 

Dr Przemysław Eugeniusz Kaniok – Katedra Pedagogiki Specjalnej

 

„(…)Więc świętujmy kolory wszystkich uśmiechów każdego dnia,

O jakże nudna byłaby tęcza widziana przez wszystkich tylko w kolorach szarych”.

Z wiersza „Myśli o różnorodności”,

autorstwa Jeanne Davis Kopetic

WPROWADZENIE

Jeszcze ponad 80 lat temu, na łamach „The American Journal of Psychiatry”, amerykański neurolog Foster Kennedy postulował, aby „błędy natury”, jak zwykło się określać dzieci z niepełnosprawnością, były eliminowane wraz z ukończeniem przez nie piątego roku życia (Kennedy 1942, s. 14). Jak twierdził Kennedy zabijanie dzieci z niepełnosprawnością miało stanowić swoisty akt miłosierdzia oraz wybawienia od „pełnej defektów, udręk, konwulsji, groteski, absurdu, braku przydatności, głupoty i całkowitego niepożądania – agonii życia” (Kennedy 1942, s. 14). Takie stanowisko wobec osób z niepełnosprawnością było odzwierciedleniem ówczesnych poglądów, opartych w dużej mierze na koncepcji eugeniki, której twórcą był Francis Galton. Ponadto wśród praktyk, które implementowano w ówczesnych społeczeństwach, między innymi w oparciu o teorię degeneracji z 1857 roku, autorstwa francuskiego psychoterapeuty – Benedykta Morela, była praktyka segregacji osób z niepełnosprawnością poprzez instytucjonalizację, a więc zamykanie ich w instytucjach prowadzonych przez państwo. Jeszcze inną praktyką względem dzieci z niepełnosprawnością była koncepcja wybiórczego wychowania (z ang. selective breeding), mająca swoje źródło w rozważaniach nad dziedziczeniem ograniczenia umysłowego z pokolenia na pokolenie, popartych analizami funkcjonowania konkretnych rodzin, takich jak rodziny Kalikaków oraz Jukesów. Powyższe, niewątpliwie niechlubne fakty z historii, poświęconej traktowaniu osób z niepełnosprawnością, stanowią najlepsze uzasadnienie dla istnienia edukacji włączającej – jednego z największych osiągnięć ludzkości. Współcześnie jest ona definiowana jako „(…) system, w którym wszyscy uczniowie, niezależnie od stojących przed nimi wyzwań lub niepełnosprawności, uczą się razem w środowisku zapewniającym im spersonalizowane wsparcie w zakresie ich rozwoju intelektualnego i społecznego (Mardones et al., 2024, s. 577). Niezależnie od definicyjnego ujęcia tego zagadnienia, na potrzeby niniejszego Seminarium, edukacja włączająca zostanie omówiona w zdecydowanie szerszym kontekście, czyli inkluzji różnych grup dzieci, młodzieży i dorosłych ze względu na rodzaj i stopień ich niepełnosprawności, orientację seksualną, nieprzystosowanie społeczne, czy też narodowość, funkcjonując w różnych typach środowisk wychowawczych (od przedszkola do instytucji oświatowych, których działalność adresowana jest do osób dorosłych).

DROGA POLSKI I MALTY DO EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ W ZARYSIE

Wybór Polski i Malty na przedmiot rozważań niniejszego Seminarium w kontekście edukacji włączającej nie jest przypadkowy. Złożyły się na to przesłanka zarówno historyczna, jak i współczesna sytuacja społeczno-kulturowa w Polsce i na Malcie. Jedną z historycznych przesłanek, stanowiącą niewątpliwy powód do dyskusji nad nimi właśnie w tym kontekście, są wspólne korzenie chrześcijańskie.

To właśnie początek chrześcijaństwa w Polsce, przypadający na rok 966, zapoczątkował tworzenie się oświaty w państwie polskim, kojarząc ją od tamtej pory z kulturą Europy Zachodniej. Jednym z ważniejszych momentów w historii polskiej nauki było powstanie w 1364 roku Akademii Krakowskiej w Krakowie, później przemianowanej na Uniwersytet Jagielloński, który dzisiaj liczy sobie już 661 lat. Jeżeli chodzi o kwestię obowiązku szkolnego to został on wprowadzony w Polsce w roku 1919 (Dziewulak 2010, s. 1). Jeszcze wcześniej, bo w 1817 roku, powstała w Polsce pierwsza szkoła specjalna, założona przez księdza Jakuba Falkowskiego, nosząca nazwę Instytutu Głuchoniemych. Z kolei pierwsza placówka dla osób niewidomych powstała w Polsce w 1842 roku (Kulbaka 2019, s. 119). Pomimo bogatej historii funkcjonowania placówek kształcenia specjalnego oraz osiągnięć dydaktycznych pracujących w nich nauczycieli, do okresu międzywojennego pedagogika specjalna, pod względem liczby placówek, znajdowała się w fazie organizacyjnej, nie mogąc w pełni zaspokoić istniejących ówcześnie potrzeb dzieci z niepełnosprawnością i ich rodzin. W okresie międzywojnia zainicjowano kształcenie kadry nauczycielskiej, poradnictwo, a także studia z zakresu pedagogiki specjalnej, które można było ukończyć w założonym w roku 1922 Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej, której pierwszym dyrektorem była Maria Grzegorzewska – jedna z najważniejszych postaci w historii polskiej pedagogiki specjalnej (Czarnecka 2024, s. 77). Do końca lat 80. XX wieku funkcjonujący wówczas model edukacyjny opierał się wyłącznie na funkcjonowaniu szkół specjalnych, i odbiegał od doświadczeń oraz wzorców zachodnioeuropejskich. Po 1989 roku pedagogika specjalna w Polsce zaczęła stopniowo ewoluować w kierunku powszechnie przyjętego w krajach zachodnioeuropejskich modelu edukacji integracyjnej. Lata 90. XX wieku przyniosły ze sobą wypracowanie obecnie obowiązującego, mieszanego modelu edukacyjnego, w którym paralelnie funkcjonują szkoły specjalne, ośrodki szkolno-wychowawcze, klasy integracyjne oraz placówki realizujące edukację włączającą. Współczesny model kształcenia specjalnego w Polsce jest modelem otwartym na rozwiązania, dzięki którym możliwe jest upodmiotowienie osób z niepełnosprawnością w takich obszarach jak pomoc społeczna, edukacja, rynek pracy oraz zaspokajanie ich potrzeb egzystencjalnych, czyli tych wszystkich celów, których jeszcze do niedawna nie można było osiągnąć. Według raportu Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD (z ang. Organisation for Economic Co-operation and Development), zatytułowanego „Edukacja na pierwszy rzut oka 2024”, Polska przeznacza na edukację 4,6 procent swojego Produktu Krajowego Brutto, co stanowi wartość poniżej średniej uzyskiwanej przez pozostałe państwa należące do OECD (4,9 procent) (OECD 2024). Poza niepełnosprawnością, kolejnym obszarem, który wymaga wdrożenia idei inkluzji do polskiego życia społecznego, jest kwestia rosnącej liczby cudzoziemców, pochodzących zarówno z krajów trzeciego świata, jak i przede wszystkim ogarniętej wojną Ukrainy. Według Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce żyje obecnie 37 milionów 637 tysięcy mieszkańców (Central Statistical Office 2024, s. 2), wśród których cudzoziemcy stanowią 2,5 miliona ludzi (6,64 procent całego społeczeństwa) (Polish Economic Institute 2024, p. 1). Zjawisko to charakteryzuje się tendencją wzrostową. Istnieje zatem konieczność realizacji idei inkluzji również w kontekście zagadnienia cudzoziemców w Polsce.

Drugim krajem, który będzie stanowił obszar zainteresowań uczestników niniejszego Seminarium w aspekcie edukacji włączającej, będzie Malta. Republika Malty charakteryzuje się bogatym dziedzictwem kulturowym, sięgającym swoją historią nawet V. wieku przed naszą erą, a sam Uniwersytet Maltański może się poszczycić ponad 400-letnią historią, której początki przypadają na czas, kiedy wyspy należały do Zakonu Rycerzy Szpitalnych im. Św. Jana. W latach 1800-1964 Malta była kolonią brytyjską. W związku z tym w jej systemie oświaty odnaleźć można wiele brytyjskich inklinacji. Obowiązek szkolny został wprowadzony w Malcie dopiero w 1946 roku, a objęcie wszystkich maltańskich dzieci tym zapisem prawnym przypadło na początek lat 50. XX wieku. Z kolei początek edukacji specjalnej w Malcie jest związany z rokiem 1956. Chociaż tworzenie ówczesnych placówek edukacji specjalnej jest współcześnie często traktowane jako krok wstecz, ponieważ polegało na izolowaniu uczniów z niepełnosprawnością od dzieci pełnosprawnych, to z perspektywy społeczeństwa maltańskiego było pierwszym krokiem do uznania praw i potencjału każdego dziecka. Od lat 70. do 80. XX wieku Malta podzielała, wraz ze społecznością międzynarodową, troskę o integrację dzieci z niepełnosprawnością z ich pełnosprawnymi rówieśnikami w szkołach powszechnych. Od lat 90. XX wieku koncepcję edukacji integracyjnej na Malcie zaczęto traktować jako pierwszy krok na drodze do edukacji włączającej, która polega na tym, aby szkolnictwo powszechne wychodziło naprzeciw potrzebom wszystkich uczniów (Bartolo 2001). Współcześnie Malta przeznacza na edukację ponad 5 procent swojego Produktu Krajowego Brutto, co plasuje ją pod tym względem w czołówce państw Unii Europejskiej. Według danych Europejskiej Agencji do spraw Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej 96 procent dzieci z niepełnosprawnością w Malcie uczęszcza do klas, w których realizowana jest edukacja włączająca. Dla porównania w Wielkiej Brytanii udział ten wynosi zaledwie 47,8 procent (The Alliance for Inclusive Education 2020). Idea inkluzji w społeczeństwie maltańskim zaczyna odgrywać coraz większe znaczenie, szczególnie w wymiarze różnorodności kulturowej. W obliczu ruchów migracyjnych, w tym przede wszystkim napływu ludzi z państw kontynentu afrykańskiego Malta, z uwagi na swoje położenie geograficzne, mierzy się z wyzwaniem włączania do swojego społeczeństwa nowo przybyłych imigrantów. Wspomnianą sytuację najlepiej odzwierciedlają statystyki Eurostatu, na podstawie których można stwierdzić, że w dniu 1 stycznia 2023 roku w Malcie mieszkało 94.800 obywateli krajów trzeciego świata, stanowiąc 17,5 procent całego społeczeństwa oraz 42.600 przedstawicieli krajów Unii Europejskiej (7,9 procent). Biorąc pod uwagę fakt, że cała populacja Malty liczy sobie 542.000 mieszkańców kwestie związane z imigracją ludności z kontynentu afrykańskiego oraz konieczność ich inkluzji do reszty społeczeństwa stanowi jedno z najważniejszych zadań, przed jakim stoi aktualnie ten kraj. Powyższe kwestie nie wyczerpują listy obszarów, w jakich można implementować edukację inkluzyjną, ale są wyraźnym sygnałem, świadczącym o potrzebie mówienia o nich i działania na ich rzecz.

CELE SEMINARIUM

Do najważniejszych celów organizowanego Seminarium należą:

– zwiększenie świadomości społecznej w zakresie korzyści płynących z edukacji włączającej zarówno dla społeczeństw polskiego i maltańskiego, jak i samych rządzących;

– podnoszenie umiejętności studentów kierunku pedagogika specjalna oraz kompetencji zawodowych nauczycieli w zakresie edukacji włączającej;

– wymiana dobrych praktyk w zakresie edukacji włączającej oraz rozwój współpracy między naukowcami, nauczycielami oraz studentami kierunków pedagogika specjalna oraz pedagogika wczesnoszkolna, które umożliwią tworzenie nowych strategii pracy z osobami zagrożonymi zjawiskiem wykluczenia społecznego;

– zaproponowanie praktycznych zaleceń służących poprawie jakości form i metod pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi w obszarze edukacji włączającej.

GOŚCIE SPECJALNI SEMINARIUM

Prof. Colin Calleja, PhD

Dziekan Wydziału Edukacji, Uniwersytet Maltański

Profesor Colin CALLEJA B.Ed. (Hon), M.Ed. (Melit.), Ph.D. (Lipsk) pełni funkcję Dziekana Wydziału Edukacji. Jest profesorem uczelnianym w zakresie pedagogiki wielokulturowej. Jest również promotorem prac magisterskich i doktorskich oraz europejskim koordynatorem Programu „Let Me Learn”. W swojej dysertacji doktorskiej skupił się na transformacji nauczycieli. W sposób krytyczny przeanalizował, w jaki sposób dobrze ustrukturyzowany proces stałego rozwoju zawodowego może prowadzić do wzbogacenia doświadczenia zawodowego nauczycieli. Przez lata brał udział w wielu krajowych i europejskich projektach, skupiających się na kształceniu nauczycieli, edukacji i szkoleniu mentorów oraz edukacji migrantów. Jest autorem wielu książek oraz recenzowanych artykułów w czasopismach naukowych.

Dr Josephine Deguara, PhD

Katedra Pedagogiki Przedszkolnej i Wczesnoszkolnej, Uniwersytet Maltański

Dr Josephine Deguara B.Ed. (Hon.), M.A. ECEC (Melit.), Ph.D. (Sheffield) jest starszą wykładowczynią z zakresu edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej w Uniwersytecie Maltańskim. Jej nauczanie i badania skupiają się na filozofii i pedagogice programów nauczania, zabawie i nauce oraz używaniu języka w różnych środowiskach przedszkolnych i wczesnoszkolnych. Zainteresowania badawcze doktor Deguary koncentrują się również na fenomenie rysunków dzieci, ich tożsamości i prawie do uczestnictwa w badaniach. Wraz z profesor Dame Cathy Nutbrown jest współautorką książki, zatytułowanej „Dzieci znaczą. Odkrywanie rysunków, narracji i tożsamości” (z ang. Children Making Meaning: Exploring Drawings, Narratives and Identities) (Routledge, 2025), podkreślającej rolę rysunku jako narzędzia do tworzenia znaczeń i sposobu komunikacji dla małych dzieci. Doktor Deguara jest członkiem Rady Redakcyjnej International Journal of Early Years Education (IJEYE) i jest członkiem oraz recenzentem kilku stowarzyszeń, zajmujących się pedagogiką wczesnoszkolną i czasopism naukowych poświęconych edukacji. Wygłaszała prezentacje na arenie międzynarodowej i jest autorką licznych artykułów naukowych, rozdziałów książek, raportów badawczych i recenzji książek. Doktor Deguara pracowała nad kilkoma projektami, skupiającymi się na programie nauczania, wielojęzyczności, edukacji elementarnej i zaangażowaniu rodziców w edukację. Obecnie jest koordynatorem badań International Teaching and Learning Special Interest Group (ITLSIG), która koncentruje się na poprawie nauczania, uczenia się, oceniania i badań pedagogicznych w szkolnictwie wyższym. Wraz z doktor Gladson Chikwą, doktorem Edwinem Rajah i doktor Yanmin Zhao jest współredaktorem dwóch zapowiadanych monografii pod redakcją, które oferują globalne perspektywy innowacyjnych praktyk w szkolnictwie wyższym (Emerald, 2025).

Dr Jonathan Borg, PhD

Katedra Inkluzji i Dostępu do Nauczania, Uniwersytet Maltański

Dr Jonathan Borg, B.Ed.(Hons),M. Ed.(Melit.), Ph.D.(Sheffield) jest wykładowcą akademickim w Katedrze Inkluzji i Dostępu do Uczenia Wydziału Edukacji Uniwersytetu Maltańskiego. Po ukończeniu studiów jako nauczyciel szkoły podstawowej, uzyskał tytuł magistra w zakresie reagowania na różnorodność uczniów, a następnie uzyskał tytuł doktora w zakresie edukacji włączającej w Uniwersytecie Sheffield w Wielkiej Brytanii. Nauczanie i badania doktora Borga skupiają się na inkluzji, strategiach edukacji włączającej, wczesnej interwencji, planowaniu skoncentrowanym na osobie, samostanowieniu, różnorodności seksualnej i płciowej w edukacji, badaniach narracyjnych i metodologiach literatury faktu. Doktor Borg koordynuje studia licencjackie w zakresie dostępu do edukacji włączającej, podczas których studenci przygotowywani są do wspierania i promowania środowiska edukacyjnego, sprzyjającego włączaniu. Studia te obejmują podstawowe zasady edukacji włączającej i wdrażanie jej polityki. Doktor Borg realizuje inicjatywy związane z rozwojem zawodowym nauczycieli w szkołach i ośrodkach edukacyjnych. Ponadto nadzoruje szereg prac dyplomowych na studiach licencjackich i magisterskich, przyczyniając się tym samym do kształcenia przyszłych nauczycieli, a także uczestniczy w krajowych i międzynarodowych projektach badawczych. Jego ostatnie publikacje obejmują takie tytuły jak „Działając na rzecz inkluzji. Rola pełnomocnika do spraw inkluzji w gimnazjach i szkołach średnich w Malcie” (2024) (z ang. Leading for Inclusion: The Role of the Head of Department for Inclusion in Middle and Secondary State Schools in Malta), „Odblokowanie mocy współpracy w zakresie uczenia się w szkołach średnich. Analiza porównawcza pomiędzy Włochami a Maltą (2023) (ang. Unlocking the Power of Collaborative Learning in Secondary Schools: A Transnational Comparative Analysis Between Italy and Malta), „Narracje nauczycieli homoseksualnych we współczesnej katolickiej Malcie. Uszczegóławiając tęczę – Badanie różnorodności kolorów społeczności LGBTQ (z ang. The narratives of gay male teachers in contemporary catholic Malta. Mapping the rainbow: researching the diverse colours of the LGBTQ Community).

TEMATYKA WYSTĄPIEŃ GOŚCI SPECJALNYCH

1. „System edukacji w Malcie. Zarys problematyki”

Prof. Colin Calleja, PhD – Dziekan Wydziału Edukacji, Uniwersytet Maltański

Dr Josephine Deguara, PhD (Uniwersytet Maltański)

Dr Jonathan Borg, PhD (Uniwersytet Maltański)

2. „Doświadczania związane z reformą programu nauczania wczesnoszkolnego w Malcie. Zmiany w sposobie podejścia nauczycieli wobec dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem podejmowania decyzji pedagogicznych”

Dr Josephine Deguara, PhD (Uniwersytet Maltański)

3. „Proces »Pozwól mi się Nauczyć«: historia, rozwój i wdrażanie”

Prof. Colin Calleja, PhD – Dziekan Wydziału Edukacji (Uniwersytet Maltański)

4. „Różnorodność seksualna i płciowa w edukacji”

Dr Jonathan Borg, PhD (Uniwersytet Maltański)

LITERATURA